خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-عصمت علی آبادی: امروز هفتم ذی‌الحجة مصادف است با سالروز شهادت امام محمد باقر (ع)، پنجمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت، که در تاریخ به باقرالعلوم (شکافنده علوم) ملقب‌اند.
نقش امام محمد بن علی الباقر (ع) در گسترش معارف و علوم اسلامی آن چنان برجسته و قابل ملاحظه است که می‌توان امام (ع) را پرچمدار علوم اهل بیت علیهم السلام دانست که گروه فراوانی از تابعان، بزرگان و دانشمندان جهان اسلام از شیعه و اهل سنت از دانش گسترده آن داناترین فرد زمان خویش بهره برداری کرده و شَرَف شاگردی امام (ع) را داشته‌اند و بدان افتخار می‌کردند.
در این خصوص از «عبدالله بن عطاء مکی» روایت است که چنین گفت: «هرگز ندیدم دانشمندان نزد کسی آن قدر احساس کوچکی و حقارت کنند که نزد محمد بن علی بن الحسین (ع) چنین احساسی داشتند. من مشاهده کردم حَکَم بن عُتَیبه با وجود بزرگی در میان خاندانش (و احترامی که نزد مردم از آن برخوردار بود) نزد او به سان کودکی است که نزد آموزگار خویش قرار داد (و از محضر استادش دانش می‌آموزد و از خرمن دانش او استفاده می‌کند.((أعلام الهدایة الامام محمد بن علی الباقر، ص ۲۱)
به همین مناسبت با حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
*ما در سیره امام باقر (ع) می‌بینیم که ایشان نسبت به ارتباط نزدیک با مردم اهتمام ویژه ای داشتند. علت این مسئله چه بود؟
همه معصومان (ع) برای هدایت و ارشاد مردم از سوی خداوند تکلیف داشتند از این روی سعی می‌کردند ارتباط تنگاتنگی با مردم داشته باشند؛ بنابراین ارتباط گسترده مردم با امام و امام با مردم یکی از روش‌های اصلاح و تربیت به شمار می‌رفت.
امام باقر (ع) نیز با عنوان مرجعیت علمی و فرهنگی در دوره خویش روش آموزش عمومی به مردم را در مسجد به راه انداخت و اینگونه هم با مردم مرتبط بود و هم به تعلیم عموم پرداخت و همه تلاش حضرت اصلاح جامعه و مردم بود.
یک روش مهم و استراتژی امام در این دوره که برای ما درس آموز است ارتباط با دانشمندان و نخبگان جامعه بود برای همین در کرسی درس حضرت همه فرق مسلمین و بسیاری از دانشمندان مسلمان از طوایف و فرق شرکت می‌نمودند؛ مرجعیت علمی برای عموم فرق و علمای اهل سنت و اهل حدیث و خوارج و مرجئه ثابت بود.
*یعنی حلقه‌های علمی برای همه دانشمندان در عصر امام باقر (ع) تشکیل می‌شد؟ چگونه این امر صورت می‌گرفت؟
بله. امام باقر (ع) با حضور در بین مردم زمینه مراجعات دیگران و ارتباط را فراهم نموده بود و همین امر سبب شد که حلقه‌های معرفتی با دانشمندان و علما نیز شکل بگیرد و در مراجعات علمی مباحث علمی تبادل شود و آگاهی آنها اضافه شود.
امام باقر علیه السلام از اخبار گذشتگان و پیامبران روایت فرموده و شیعه و سنی از آن حضرت اخبار فراوان روایت کرده‌اند، و با اهل مذاهب و آرا که بر حضرت وارد می‌شدند مناظره می‌کرد و عده زیادی از مردم، علم کلام را از حضرت آموخته‌اند. خود اهل سنت از این تعامل مهم و نزدیک گزارش داده و آثار زیادی را تبیین نموده‌اند.
امام باقر (ع) با چندین تن از دانشمندان بزرگ اهل سنت مباحثاتی درباره مسائل فقهی و کلامی داشت؛ کسانی مانند عمرو بن عبید معتزلی و عبد الله بن نافع ازرق خارجی؛ و نیز آورده‌اند که امام در دمشق در مباحثه‌ای با یکی از علمای سرشناس مسیحی داشت و او را مغلوب نمود و براساس کتاب‌های خود آنان به او دلایلی باز گفت و او قانع شد و همچنین، گفتگو و ملاقاتی را بین امام باقر (ع) و ابو حنیفه شرح داده‌اند؛ منابع اهل سنت وشیعه ابو حنیفه را یکی از شاگردان امام باقر (ع) معرفی می‌کنند.
بدون تردید از نظر بسیاری از علمای اهل سنت، امام باقر علیه السّلام در زمان حیات خویش مقبولیت عمومی و شهرت فراوانی داشته و همواره محضر او از دوستدارانش، از تمامی بلاد و سرزمین‌های اسلامی، پر بوده است. موقعیت علمی ایشان، به مثابه شخصیتی عالم و فقیه، به ویژه به عنوان نماینده علوم اهل بیت بسیاری را وامی‌داشت تا از محضر او بهره گیرند و حل اشکالات علمی و فقهی خود را از او بطلبند. در این میان اهل عراق که شیعیان بسیاری در میان آنها وجود داشت، مفتون شخصیت آن حضرت شده بودند.
در میان مراجعه کنندگان، آن چنان خضوعی نسبت به شخصیت علمی امام به چشم می‌خورد که عبد اللّه بن عطای مکی می‌گفت: «ما رأیت العلماء عند أحد قطّ أصغر منهم عند أبی جعفر و لقد رأیت الحکم بن عیینة مع جلالته فی القوم بین یدیه کأنّه صبیّ بین یدی معلّمه.» علما را در محضر هیچ‌کس کوچک‌تر از آنها در محضر ابو جعفر علیه السّلام ندیدم.
حکم بن عیینه با تمام عظمت علمی‌اش در میان مردم، در برابر آن حضرت مانند دانش‌آموزی در مقابل معلم خود به نظر می‌رسید.
شهرت علمی امام، فراگیر بود چنانکه ابن عنبه اظهار داشته است «کان واسع العلم و وافر الحلم» مشهورتر از آن است که کسی بخواهد آن را بیان کند. این شهرت در زمان خود ایشان، نه تنها در حجاز که: کان سیّد فقهاء الحجاز بلکه حتی در عراق و خراسان نیز به طور گسترده فراگیر شده بود. چنانکه راوی می‌گوید: دیدم که مردم خراسان دورش حلقه زده و اشکالات علمی خود را از او می‌پرسیدند.
ذهبی یکی دیگر از دانشمندان بنام اهل سنت درباره امام باقر علیه السّلام می‌نویسد: کان أحد من جمع بین العلم و العمل و السؤدد و الشّرف و الثّقة و الرّزانة و کان أهلا للخلافة. از کسانی است که بین علم و عمل و آقایی و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده و اهلیّت برای خلافت داشت.
استاد ابو زهره درباره مرجعیت عام امام می‌نویسد: امام باقر علیه السّلام وارث امام سجاد علیه السّلام در امامت و هدایت مردم بود، از این رو علمای تمام بلاد اسلام از هر سو به محضر او می‌شتافتند و کسی از مدینه دیدن نمی‌کرد جز اینکه به خدمت او شرفیاب شده و از علوم بی‌پایانش بهره‌ها می‌گرفت. و همو می‌نویسد: کان یقصده من ائمة الفقه و الحدیث کثیرون. از بزرگان فقه و حدیث، خیلی‌ها به قصد بهره‌گیری علمی پیش حضرتش می‌آمدند. داشتن ارتباط عمیق و عاطفی با مردم و جامعه، درس امام باقر (ع) برای امروز مسئولان و نخبگان است
*درسی که سیره علمی امام باقر علیه السلام برای ما در امروز دارد، چیست؟
با توجه به سیره و روش همه اهل بیت (ع) بویژه امام باقر (ع) بایسته است مسئولین فرهنگی و دانشمندان و علما اعم از حوزویان و دانشگاهیان و در زمان حاضر هریک به رسالت خود درست عمل نمایند و با مردم از طریق حلقه‌های مختلف علمی معرفتی و فرهنگی و هیأت‌های مذهبی و به هر روش که می‌توانند مرتبط شوند و ارتباط بر قرار نمایند خصوصاً جوانان که اگر کوتاهی شود از دست رفته هستند با تشکیل اردوها و کلاس‌های مختلف و حلقه‌های علمی مختلف به اقتضای وظایف و تکلیف و دانسته‌های خود و رسالت خود تشکیل دهند و ارتباط تنگا تنگ با جامعه و مردم داشته باشند تا مردم و اجتماع از آسیب‌ها آخر الزمانی و رسانه‌ها و فضاهای مسموم کمتر صدمه ببینند.
امام باقر (ع) و همه ائمه (ع) و علمای بزرگ اینگونه بودند با توجه به شرایط زمان خود و با استفاده از امکانات فراهم در زمان خود با مردم مرتبط بودند و جامعه را اصلاح می‌نمودند و به تربیت نخبگان می‌پرداختند؛ نخبگان سیاسی و فرهنگی جامعه بایسته است از ثروت اندوزی پرهیز نموده و از ثروت و دارایی خود در راه اعتلای فرهنگی و کاستن از آسیب‌های جامعه و آلام مردم بهره مند شوند؛ نه اینکه با انباشت آن به دیگران زمینه فساد و تباهی و شوربختی خود را فراهم نمایند؛ نگاه به جامعه باید با ارتباط و مناسب شرایط و امکانات جامعه وبا عواطف انسانی و مهر و مودت و الفت همراه باشد؛ نخبگان فرهنگی با بدنه جامعه ارتباط عمیق و عاطفی داشته باشند.
۲۳:۰۵ - ۱۴۰۴/۰۳/۱۳
نظر شما